Demirin İşlevi
İnsan vücudunda ortalama 5 g kadar demir bulunmaktadır. Çoğunluğu alyuvarlara rengini veren hemoglobin şeklindedir. Demirin başlıca işlevi hemoglobin vasıtasıyla oksijen taşımaktır.
Demir Emilimi
Demir vücudumuzda ince bağırsaklarımızın üst kısmından emilmektedir. ”Hem” ve ”hem olmayan” olmak üzere iki çeşit demir bulunur:
- Hem demir diyette yaklaşık %10 oranına sahiptir. Et ve et ürünleri bu gruptadır. Hem demirin %30’u vücutta emilebilir, kolay emilir. İnek sütündeki demirin %10’u emilebilirken, anne sütünün biyoyararlılığının yüksek olması nedeniyle %50’si emilebilir.
- Hem olmayan demir ise diyette yaklaşık %90 oranına sahiptir. Emilimi azdır ve et dışındaki besinlerde bulunur. Emiliminin artırılabilmesi için mide salgısı ve C vitamini ile indirgenmesi gerekmektedir.
Demir Gereksinim ve Kaynakları
Demir gereksinimi:
- 7-12 aylık bebeklerde günlük 11 mg,
- Gebelerde günlük ek 20 mg,
- Emzikli annelerde günlük ek 5 mg,
- Yetişkinlerde ortalama 8 mg’dır.
Bazı besinlerdeki demir miktarları:
- 35 g karaciğer 3 mg,
- 100 g orta yağlı kırmızı et 2.3 mg,
- 100 g tavuk eti 1.5 mg,
- 50 g yumurta (1 adet) 1.4 mg,
- 200 g ıspanak 6.4 mg,
- 25 g pekmez (2 yemek kaşığı) 2.5 mg,
- 60 g kurubaklagil 4.2 mg demir içermektedir.
Demir Eksikliği Anemisi
Vücut depolarında yeteri kadar demir bulunmadığı durumlarda oluşan demir eksikliği anemisi, kan hücrelerinin azalmasına, hemoglobin miktarının düşmesine ve bu düşmeye bağlı olarak oksijen taşınmasının kısıtlanmasına neden olur. Sonuç olarak kansızlık, baş dönmesi, yorgunluk, uyku hali, iştahsızlık, kısa nefes alıp verme gibi belirtiler gözlenir. Anemi, bağışıklığın düşmesine de sebep olur.
Demir Eksikliği Anemisinden Korunmak İçin Ne Yapılır?
- Tahıllarda bulunan fitatlar demirle birleşerek suda çözünmez bileşikler haline geçerler, bu nedenle fitat alımının fazla olmamasına dikkat edilmelidir.
- Askorbik asit (C vitamini) hem olmayan demirin emilimini 2-3 kat artırır, demir kaynakları ile birlikte tüketilmelidir.
- Posanın çokluğu demirin emilmesini olumsuz etkiler.
- Emilme bozuklukları ve parazit gibi rahatsızlıklar varsa tedavi olunmalıdır.
- Proteinden yetersiz diyetlerde demirin emilebilme oranı düşer. Tüketilen protein miktarına özen gösterilmelidir.
- Polifenolleri içeren çay-kahve-kakao-kola içilmesi demir emilimini azaltır. Özellikle çay ve kahve, yemekten 45-60 dakika sonra içilmelidir.
- Et ve benzeri yiyecekler satın alınamadığında kuru baklagil, kuru meyve, pekmez, tahin, yeşil sebzeler artırılmalıdır.
- Küçük çocuklara demir kaynağı olan yiyecekler zamanında verilmelidir.
- Bazı fermente besinler, diyette fitat miktarını azaltıcı özellik gösterdiği için tüketilebilir. Örneğin yufka, lavaş yerine mayalı ekmekler tercih edilmelidir.
- Süt ve süt ürünleri ana öğün yerine ara öğünlerde tercih edilmelidir.
Kaynaklar
- Baysal, A., Beslenme, Hatiboğlu Yayınları, Ankara, 2014.
- Yurdakök K., İnce O., Çocuklarda demir eksikliği anemisini önleme yaklaşımları, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 52: 224-231, 2009.
