Dünyada artan obezite tehlikesi ve şişmanlık problemleri nedeniyle insanlar doğal şeker yerine diyet ürünü olan kalori değeri düşük sentetik tatlandırıcıları kullanmayı tercih etmektedir. Peki bu yapay tatlandırıcılar sağlığımıza kötü bir etki gösteriyor mu?
Aspartam Nedir?
Aspartam; yapay tatlandırıcıları arasında en çok bilineni ve hakkında en fazla çalışma yapılanıdır. Bu tatlandırıcı temelde aspartik asit, fenilalanin aminoasitleri ve metanolden oluşmuş dipeptittir. Yapısında bulunan bu dipeptitin vücutta tamamen metabolize edilmesi ile yüksek enerji verir. Sükroza göre çok düşük miktarda kullanımı bile aynı enerjiyi verdiğinden kalori değeri düşüktür. Doğal bir şeker olan sükrozdan yaklaşık 150-200 kat daha tatlı olan aspartam, beyaz toz bir yapıda ve kokusuz bir tatlandırıcıdır. Aspartamın suda çözünürlüğü pH’ya bağlı olup düşük pH’lar da aktivitesi daha yüksektir. Ayrıca sıcaklığa bağlı olarak çözünürlüğüde değişim gösterir. Sıcaklık arttıkça tatlandırıcının sudaki çözünürlüğü de artar.
Aspartam pH ve sıcaklık gibi faktörlerden etkilenmekte olup, düşük pH ve yüksek sıcaklıkta çözünürlüğü arttığından stabilitesi kaybolur ve bazı reaksiyonlara girerek ortamda aspartilfenilalanin ve metanole ayrışır. Oluşan aspartilfenilalanin de hidrolize olarak ortamda istenmeyen aspartat ve fenilalanini oluşturur. Bu maddeler tatlı tada sahip değillerdir ve gıdada tatlılık kaybına neden olmaktadırlar. Bu yüzden aspartamın yüksek sıcaklıkta olmayan, asidik özellik göstermeyen ürünlerde kullanılması gerekmektedir.
Yüksek sıcaklıkta bekletilen aspartam içeren maddelerde fenilalanin oluşacağı için fenilketonüri hastaları da bu aminoasidi sindiremediği için ürün etiketlerinde mutlaka bu konu için bilgi bulunmalıdır.
Aspartam Zararlı Mı?
Aspartam piyasaya sürülmeden önce her sentetik ürün gibi birçok testten geçmiş ve insan sağlığı üzerinde herhangi bir kötü etkisi olmadığı belirlenmiştir. Ancak aspartam gıdalarda kullanılmaya başlandıktan sonra aspartamın zararsız olmadığı yönünde itirazlar gelmiştir. Yapılan çalışmalarda aspartamın günlük doz sınırında fazla kullanılması durumunda insanlarda toksikolojik ve kanserojenik etki gösterebileceği görülmüştür.
Aspartamın üzerinde tartışılan temel konu kansere neden olup olmadığıdır. Yapılan çalışmalar da bir bölüm araştırmacı kansere sebebiyet vermediğini savunsa da bir kısmı aspartamın uzun süreli kullanımlarında idrar yolu kanserlerine yakalanma riskinin olduğunu iddiaa etmiştir. Ancak ispatlanmış bir durum olmamakla beraber konuyla ilgili çelişkiler vardır.
Aspartamın neden olduğu bir diğer rahatsızlık ise baş ağrısıdır. Bu yan etkide de tamamen kanıtlanmış bir sonuç olamamakla birlikte aspartamın uzun süreli kullanımı migrene sebebiyet verdiği, aspartam içeren sakızların çiğnenmesi ile migren başlangıcının görüldüğü üzerine çalışmalar mevcuttur.
Aspartamın yol açtığı bir diğer yan etkisi ise alerjik reaksiyonlardır. Aspartam vücudumuzda formaldehite dönüşmekte ve bu madde bazı insanlarda alerjik reaksiyon vermektedir. Bu alerjik reaksiyona sahip insanlar aspartam içerikli ürünleri kullanmasıyla ciddi sistemik hasarlara uğrayabilir.
Bunun dışında depresyon, uyuyamama, bitkinlik ve hiperaktiviteye de sebep olacağı, karın ağrısı, bulantı, kusma ve ishal gibi rahatsızlıklara da sorun olabileceği rapor edilmiştir. Sonuç olarak aspartam düşük kalori değeri ve yüksek enerji vermesiyle genel de diyet ürünlerinde kullanıldığı gibi içeceklerde, sakızlarda, ilaçlarda, çikolatalarda, meyveli yoğurtlarda ve benzeri birçok gıdada kullanımı mevcuttur.
Aspartam üzerinde halen çok çalışmalar yapılmakta ve başta kanser olmakla beraber birçok yan etkisinin bulunduğunu iddia eden raporlar bulunmaktadır. Ancak bu çalışmaların hiçbiri kanıtlanmamıştır. Ayrıca aspartamın bu bahsedilen yan etkileri uzun süreli ve fazla dozda kullanılması sonucu oluştuğu da belirtilmektedir. Yani aspartamın uygun dozlarda kullanımı sağlandığında güvenilir bir tatlandırıcı olduğu gerçeğini desteklemektedir.
