Tip 1 Diyabet ve Tıbbi Beslenme Tedavisi

Basit şekerler veya nişasta kan şekerini aynı miktarda arttırır. Kan şekerine etkisi en fazla olan besin öğesi karbonhidratlardır. Farklı karbonhidrat içeren besinler kan glukoz düzeyini farklı düzeylerde etkiler. Sindirilebilir nişasta, şekerlerin % 90-100’ü yendikten 15 dk-2 saat içinde glukoz olarak kana geçer. Ana ve ara öğünlerdeki karbonhidrat miktarı öğün öncesi ölçülen kan şekerine göre ayarlanmalıdır. Kan şekeri değerine göre öğündeki karbonhidrat ayarlanır yada insülin tüketilen karbonhidrat miktarına göre ayarlanır.

Ana ve ara öğünlerde tüketilecek karbonhidrat miktarı, kiloya, boya, ne zaman ve ne kadar egzersiz yapıldığına, kullanılan ilaç/insülin türüne ve etki saatlerine (maksimum etki), yaş, kolesterol, trigliserit, mikroalbüminüri ve hemoglobin A1c (HbA1c) değerlerine, kişisel seçimlere, tercihlere, kültürel alışkanlıklara ve yaşam biçimine, diğer eşlik eden hastalıklara, ağırlık kaybı hedeflerine göre değişir.

Karbonhidrat Sayımının Avantajları

Öğrenmesi kolaydır. Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlar. Öğün planlaması ile besinlerin karbonhidrat değerlerinin hesaplanması kolaylaşır. Kan şekeri kontrolünün daha iyi olmasını sağlar.

Karbonhidrat Sayımının Dezavantajları

Daha fazla miktarda ve daha fazla sayıda öğün tüketilmesine neden olur. Yüksek kalorili besinlerin tüketimini arttırır. Yeterli ve dengeli beslenmeyi engelleyebilir. Sık sık kan şekeri ölçümü gerektirir. Besin etiketlerini okumayı ve besin miktarlarını bilmek gerekir. Karbonhidrat sayımı yanlış olarak kullanılırsa hızlı ağırlık kazanımına neden olur.

Karbonhidrat Sayımında Besin Öğeleri

Protein

Proteinler organizmanın her türlü işlev ve reaksiyonunda rol almaktadır. Proteinler kan şekerini karbonhidratlar kadar yükseltmezler ve yağlar kadar enerji vermezler. Bu yüzden beslenme düzeninde yeteri kadar olmalıdır.

Diyabetli çocukların protein gereksinmeleri aynı yaş ve cinsiyetteki diyabetli olmayan çocuklar ile benzerdir. Diyabetli bebek, çocuk ve adolesanların büyüme ve gelişmelerinin sağlanması için günlük tükettikleri enerjinin % 10-20’sinin proteinlerden karşılanması veya diyetin en azından 0.9-2 g/kg protein içermesi önerilir. Bu miktarın süt çocuklarında % 15-20, erken çocukluk döneminde % 12-15, geç çocukluk döneminde ise % 10-12 olması gerekir. Diyet proteini hem hayvansal hem de bitkisel kaynaklardan sağlanmalıdır.

Yağ

Diyabetli bireylerin aterosklerotik hastalık gelişme riskleri, sağlıklı bireylere daha yüksek olur. Kan şekeri regüle edilemeyen diyabetli bireylerde kan yağları yüksektir ve diyabet, koroner arter hastalık riskleri daha fazla olur. Diyabetli bireylerin beslenme programında doymuş yağ ve kolesterol kısıtlanır. Toplam enerjinin <%10’u doymuş yağlardan sağlanmalıdır. LDL kolesterolü ≥100 mg/dl olan bireylerde ise doymuş yağın <%7 olması gerekir. Diyet kolesterol alımı <300mg/dl olmalıdır. LDL-kolesterolü ≥100 mg/dl olan bireylerde ise kolesterol alımı <200 mg/dl ile sınırlandırılmalıdır. Trans yağ asitlerinin alımı azaltılmalıdır. Haftada 2-3 porsiyon balık tüketimi yeterli omega-3 sağlayacağından önerilir. Toplam ÇDYA alımı enerjinin ~%10’u kadar olmalıdır.

Yapay Tatlandırıcılar ve Diyet Ürünleri

Yapay tatlandırıcılar enerji içerenler (fruktoz, sorbitol, mannitol, ksilitol) ve enerji içermeyenler (sakkarin, siklamat, aspartam ve asesülfam-K) olmak üzere 2 gruba ayrılır. Sorbitol, mannitol ve ksilitol gibi şeker alkoleri (polioller) sukroza göre kan şekerini daha yavaş yükseltirler. Fakat aşırı miktarda tüketildiklerinde laksatif etki yaparlar. Satılan diyabetik ürünlerin hangi tatlandırıcıları içerdiğine bakılmalıdır. Çünkü bu tür ürünlerin yapımında tatlı tada ulaşabilmek için normalden daha fazla şeker alkolleri ve fruktoz kullanılır ve bunların aşırı kullanımı nöropati riskini arttırabilir. FDA tarafından onaylanmış olan sakkarin, aspartam, asesülfam potasyum ve sukralozun diyabetliler tarafından kullanımı uygundur.

Öğün Sayısı

Tip 1 diyabetli bireylerin öğün sayıları kullanılan insülin tipi ve yaşam şekline göre değişir. Kısa etkili regüler insülin ile tedavi edilen diyabetlilerde regüler insülinin 6 saatlik etkisinin hipoglisemiye yol açmaması için 3 ara öğün önerilir. Hızlı etkili insülin analoglar kullanılıyorsa eğer diyabetli birey istemezse eğer ara öğün tüketilmeyebilir. Ara öğün tüketmek isteyen bireye ise glisemik indeksi düşük besinler önerilir.

Tip 1 Diyabette Egzersiz

Tip 1 diyabette egzersiz; insülin gereksinimini azaltır, ketonemiyi önler ya da azaltır, kilo kontrolü sağlar, kondisyon, çalışma kapasitesi ve kişinin kendine güvenini arttırır. Egzersiz sırasındaki olumsuz durumlardan korunmak için egzersizin tipi, yoğunluğu iyi seçilmelidir, egzersiz öncesi ve sonrası kan şekerinin ölçülmesi, kan şekeri 250mg/dl’nin üzerinde ise egzersizden kaçınılmalıdır. Eğer diyabetli kendini kötü hissediyorsa keton bakılmalı ve keton varlığında kesinlikle egzersiz yapılmamalı, egzersiz sırasında ve sonrasında yeterli hidrasyon sağlanmalıdır. Egzersiz herhangi bir öğünden 2 saat sonra yapılıyorsa ek karbonhidrat almak gereklidir. Öğünden sonraki 2 saat içinde yapılıyorsa insülin miktarı azaltılmalıdır. Diyabetli birey egzersiz sırasında mutlaka yanında şeker, meyve suyu gibi ara öğün bulundurmalıdır.

Kaynakça:

• Yılmaz MT. Tip 1 Diabetes Mellitus (ed. Şazi İmamoğlu), Diabetes Mellitus 2006, Deomed Medikal Yayıncılık, İstanbul, s55, 2006.
•  The TURDEP Group. Population based study of diabetes and risk characteristics in Turkey. Diab Care 2002; 25:
  1551–1556.
• Özer E. Kan Şekeri Kontrolü İçin Karbonhidrat Sayımı, Türkiye Diyabet Vakfı Yayını, İstanbul, 2003