Vücutta, oksijenin enerji için kullanılması sonucunda oluşan serbest radikaller ve savunma görevi üstlenen antioksidan dengesinin bozulması durumuna oksidatif stres denir.
Oksidatif Stres Nasıl Oluşur?
- Oksijenin vücutta enerji üretimi için kullanılması sonucunda,hücresel yapıya zarar veren serbest radikaller oluşur.
- Serbest radikaller, son orbitallerinde eşlenmemiş 1 ya da daha fazla elektron bulundururlar ve kararsız yapıdadırlar. Kararlı hale geçmek için başka atom veya moleküllerle reaksiyona girmeye yatkın olan serbest radikaller oksijen ve nitrojen kaynaklı olabilirler.Oksijen kaynaklı olanları arasında peroksil,lipit peroksil,alkoksil ve hidroksil gibi reaktif oksijen türleri sıralanabilir.
- Organizmada normal şartlarda,serbest radikaller ve savunma görevi gören antioksidanlar denge halindedir.Antioksidan yoğunluğunun düşmesi ya da serbest radikal yoğunluğunun artması sonucunda bu denge bozulur ve oksidatif stres durumu meydana gelir.
- Serbest radikaller dengenin bozulması sonucunda hücre yapısını bozup, DNA hasarına sebebiyet vermeye başlarlar.Antioksidan alımı,serbest radikallerin olumsuz etkilerini azaltmak için oldukça önemlidir.
Oksidatif Stresi Artıran Etmenler
- Gebelik
- Aşırı alkol tüketimi
- Sigara kullanımı
- Çok fazla güneş ışınına maruz kalma
- UV ışınlar,mikrodalga ışınları oksidatif stres durumunu artıran etmenler arasındadır.
Oksidatif Stresle Savaşmada Antioksidanların Rolü
A,C,E vitaminleri;selenyum ve çinko gibi mineraller antioksidan özellik gösterirler.Bu özellikleriyle vücudumuzu hastalıklara ve enfeksiyonlara karşı korurken aynı zamanda, oksidatif stres sonucu DNA yapısının bozulması ve oluşabilecek hücre hasarına karşı savaşmada görevlidirler.
Antioksidan Mineraller
Selenyum: Savunucu bir enzim olan glutatyon peroksidazın bileşiminde yer alan selenyum, serbest radikal olan hidrojen peroksidi etkisizleştirir ve lipit oksidasyonunu önlemiş olur, bu sayede hücre zarının dayanıklılığını artırır.
Zengin Kaynakları:Deniz ürünleri,sakatatlar.
Çinko:Antioksidan savunma sistemi enzimi olan süperoksit dismutazın kofaktörüdür.
Zengin Kaynakları:Karaciğer,peynir,badem içi,ceviz,et.
- Çinko emiliminin,hayvansal kaynaklı olanlarda bitkisel kaynaklı olanlara göre genellikle daha yüksek olduğu unutulmamalıdır.
Antioksidan Vitaminler
A Vitamini: A vitamini aktivitesi taşıyan karotenoidlerin, reaktif oksijeni tutarak hücreyi koruduğu bilinmektedir.
Zengin Kaynakları:Yeşil yapraklı sebze ve meyveler,havuç,kayısı,karaciğer,süt,yumurta
E Vitamini:Hücre zarında bulunan Ç.D.Y.A.(çoklu doymamış yağ asitleri)’nin oksidasyonunu engelleyerek hücre zarının dayanıklılığını artırma,LDL kolesterol oksidasyonunu önleyerek,koroner kalp hastalıkları riskini azaltma gibi etkileri vardır.
Zengin Kaynakları:Buğday embriyosu,soya yağı,diğer bitkisel sıvı yağlar,fındık,yer fıstığı
C Vitamini:Çoğu sebze ve meyvede bulunan C vitamini,gösterdiği antioksidan özellik sayesinde organizmayı hücre hasarına karşı korur ve doku tahribatını önler.
Zengin Kaynakları:Kuşburnu,maydanoz,şalgam ve asma yaprağı,yeşil sivri biber,lahana karnabahar,ıspanak,çilek ve turunçgiller.
C vitamini dayanıksız bir vitamin olduğu için çok kolay kayba uğrayabilir, dolayısıyla besinleri hazırlama,pişirme,kurutma ve depolama ilklerine dikkat edilmelidir.
- Sebze ve meyveler,kesildikten veya pişirildikten sonra ne kadar az bekletilirse kayıp o kadar az olacaktır.
- Pişirme suyunun atılmasıyla %50-80 civarında kayıp meydana gelir.
- Pişirme esnasında kullanılan bakır ve demir kaplar vitamin kaybını artırır.
- Kurutma işlemi,sıcakla temas etme,kükürt buharına tutma ve gölgede kurutma şeklinde yapıldığı takdirde kayıplar daha az olacaktır.
- Depolama sürecindeki kayıp,deponun ısı derecesine göre değişmekle beraber soğuk depolama vitamin kaybını önler.
Antioksidan alımını artırmak için,mevsimine uygun,çeşitli ve yeterli meyve sebze tüketimine dikkat edilmelidir.Yetişkin bir bireyde sebze meyve tüketimi günde en az 5 porsiyon olmalıdır.
Kaynak ve İleri Okuma
- Baysal,A.:Beslenme,Hatiboğlu Yayınları,Ankara,2014
- Baş,D.:Beslenmenin Kanser Tedavisindeki Gücü,Destek Yayınları,İstanbul,2018
- TÜBER 2015,Ankara,2016
- https://www.eatright.org/food/vitamins-and-supplements/types-of-vitamins-and-nutrients/antioxidants-protecting-healthy-cells
- Karabulut,H. ve Gülay,M.Ş.,(2016),Serbert Radikaller,MAKÜ Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi,4(1),50-59
- http://banukazanc.com/2018/05/antioksidanlar-nedir/
