P53 ya da diğer adıyla TP53, “Tümör Proteini 53“ü kodlayan gendir. Hücre döngüsünü, hücre bölünmelerini düzenleyen gendir. Kanser baskılayıcı olarak görev yapar ve oldukça önemli bir “Transkripsiyon Faktörü“dür.
TP53 Geninin Kanseri Önleyici İşlevleri
- DNA zarar gördüğünde; DNA tamir proteinlerini aktifleştirir.
- DNA tamir edilemeyecek kadar zarar gördüğünde; hasta hücre için apoptozu başlatarak, tümör oluşumunun önüne geçilmesinde önemli rol oynar.
P53 Geni Hangi Canlılarda Bulunur?
- İnsan – 17. Kromozom (17p13.1 – 17. kromozomun kısa kolunun 1. bölgesinin 3. bandında bulunur)
- Köpek – 5. Kromozom
- Sıçan – 10. Kromozom
- Fare – 11. Kromozom
- Domuz – 12. Kromozom
Canlı doğduğu andan itibaren mitoz bölünme geçirir. Bu mitoz bölünmeler bir vakte kadar büyüme ve gelişmeyi sağlarken bu vakitten sonra büyüme yavaşlayarak durur. Ancak mitoz bölünmeler devam eder. Tıpkı insanlarda olduğu gibi, mitoz diğer canlılarda da benzer özellikler gösterir.
İnsanlarda mitoz bölünme sürekli devam eder. Bu bölünmeler sonucunda yeni hücreler oluşurken, eski-yaşlı hücreler yok olur. Bu hücrelerin yok olmasının nedeni nekroz olabileceği gibi, apoptoz da olabilmektedir.
Nekroz: Dokularda ve dokuları oluşturan hücrelerde meydana gelen, “istenmeyen” hücre ölümüdür.
Apoptoz: Vücutta ihtiyaç duyulmayan veya anormalleşmiş hücrelerden kurtulmanın “programlanmış” yoludur.
Toplumda %99 oranında görülen farklılıklar polimorfizm olurken, geriye kalan %1’lik kısım mutasyon olarak adlandırılır ve bilindiği üzere hastalığa sebep olmaz. Örneğin; Mavi göz, sarı saç vs.
İnsan DNA‘sı 46 kromozomdan oluşmaktadır. DNA her mitoz bölünmede, bir sonraki nesle aktarılır. Ancak bu bölünmeler sırasında kromozomların uç kısımları olarak belirttiğimiz telomerlerde kısalmalar meydana gelir. Bu kısalmalar neticesinde her mitoz sonucu kromozom zarar gördüğünden bu miktar giderek artar ve bir zaman sonra kromozom üzerinde yer alan genlerin tam olarak aktarılamamasına neden olur. Bu durum da kanseri beraberinde getirir.
DNA hücre bölünmelerinde zarar görebileceği gibi çevrede bulunan mikrodalga ışınlarından ve serbest haldeki radikallerden etkilenerek de zarar görebilir. P53 geni, bu hasarlar sonucunda DNA’nın sağlıklı bir şekilde aktarlamamasından dolayı ortaya çıkan mutant hücrelerin ve bu hücrelerin sentezlediği proteinlerin vücutta tümör oluşturarak vücuda zarar vermesine engel olmak için çalışır. Bu hücreleri apoptoza götürerek inhibe eder. Böylece vücudun otoimmün sisteminde önemli rol oynamış olur.
Otoimmün Sistem: Bağışıklık sisteminin vücuttaki “zararlı” hücreleri etkisiz hale getirmesi olayıdır.
Çevrede bulunan serbest radikaller hücre zarına vs. zarar vererek çekirdekte ve diğer organellerde bulunan DNA’nın yapısını bozar. İnsanda yeri 17. kromozomun p (kısa) kolunun 1. bölgesinin 3. bandında yer alan P53 geni tarafından bu DNA hasarları tamir edilmektedir. Ancak, P53 geni işlevini yapamadığında DNA tamir edilemiyor ya da hücre apoptoza gidemiyor ve böylece kanser dediğimiz tümör hücresi oluşuyor.
İnsan vücudunda 24 saat içerisinde yaklaşık 500 kadar kanser hücresi oluşabilmektedir. Ancak P53 geninin bu hücreleri apoptoza götürmesi ile kanser gelişemeden yok edilir. Fakat kişinin otoimmün sistemi yeterice gelişmemiş ise bu kanser hücrelerinin önüne geçemez ve kanser kaçınılmaz olur. Bununla birlikte P53 geni kişilerde genomdan kaynaklı farklı miktarlarda eksprese olabileceği gibi bağışıklılık sisteminin gelişmesinde önemli rol oynayan beslenme alışkanlığı gibi sebeplerle artabilir ya da azalabilir.
P53 Geninin Sorumlu Olduğu Hastalıklar
12 exondan oluşan P53 geninde meydana gelen mutasyonlar sonucunda;
- Meme Kanseri
- Osteosarkoma (Huylu Kemik Tümörleri)
- Pankreas Kanseri
- Kolorektal Kanser (Kalın Bağırsak Kanseri)
- Hepatosellüler Kanser
- Nazofarenks Kanseri (Üst Yutak Kanseri)
gibi hastalıklar meydana gelebilmektedir.
P53 Genindeki Mutasyonlar İçin Hangi Testler Uygulanabilir?
Daha önce 2006 yılında Nikoshkov ve Hurd, Real Time PCR kullanarak insan beyni bölgelerinde 8 adet yeni P53 transkripti tespit etti. Buradan da P53 geninin birçok mutasyonunu Real Time PCR ile inceleyebildiğimizi görebiliyoruz.
P53 Geninde Sık Görülen Mutasyonlar Nelerdir?
Pediatrik yaş gruplarında nadir olarak görülen ve P53 ile ilişkisi olduğu bilinen “Hepatosellüler Karsinomada” (HCC) özellikle 7. exonda kodon 249’daki AGG (Arjinin) dizisinin AGT’ye (Serin) dönüşmesi ile meydana geldiği görülmüştür.