Alkol ve madde bağımlılığı ‘’çete çağı’’ adı verilen ergenlik döneminin yadsınamaz bir gerçeğidir. Bu dönemde gençlerin özgürlük algıları çeşitlidir. Aile yaşantısının, özgün ilginin yanı sıra genç bireyin zihninde oluşturduğu özgürlük haritasına büyük ölçüde yön veren çevresi ve sosyal medyadır. Özenti ve kendini kanıtlama duygusunun ağır bastığı bu dönemde genç birey kolayca merak duygusuna yenik düşebilir. Kontrol edemediği duygularına bedel olarak hayallerinden ve hislerinden noksan kalacağından bir haber, bu yasak elmanın tadına bakar. Bu durum zamanla daha cazip gelir ve elde etmesi kolay bir hal alır. Ancak bağımlı olduğunu fark etmesi çok daha uzun sürer. Fark ettikten sonra bunu kendisine itiraf etmekte zorlanır. Kendisinin bağımlı olduğunu dile getirenlere karşı haliyle saldırgandır. Dolaylı olarak madde bağımlılığı yalnızca bireyi değil, yakın ilişkiler içinde olduğu kişileri, dahil olduğu toplumu, rol aldığı hikayeyi, maddi ve manevi olarak ciddi boyutlarda etkilemektedir.
Bağımlılık anlamı bakımından oldukça geniş bir kavramdır. Mental sağlığa ya da sosyal yaşama zarar vermesine rağmen insanların bu yersiz alışkanlıklarını yineleme türüdür. Bu alışkanlık toplum içinde olumlu bir davranış değildir. Önlem alınmaması ciddi sorunları doğurur. 1990 yılında dünya nüfusu 5 milyar 288 milyon iken, 46,5 milyon insan madde bağımlısıdır. 2016 yılında ise dünya nüfusu 7 milyar 444 milyon iken, 63,7 milyon insan madde bağımlısıdır. Dünya genelinde oranladığımız zaman 1990’da madde bağımlısı 0,0088’dir. 2016’da ise bu oran 0,0085’e kadar düşüş göstermiştir.
Bağımlılık Nedir? Ne Çeşittir?
Bağımlılık, bir nesneye, kişiye ya da bir varlığa duyulan önlenemez istek veya bir başka iradenin tahakkümü altına girme durumu olarak tanımlanabilir. Bağımlılık, kişinin bedensel, ruhsal ve sosyal hayatını olumsuz etkiler. Kullanılan maddeye tolerans gelişmesi, madde eksikliğinde yoksunluk belirtilerinin şiddetlenmesi, bırakmak istense bile boşa çıkan zamanın daha çok strese sebep olması ve birey bu durumların farkında olmasına rağmen madde kullanımını sürdürmek bağımlılık için ciddi bir boyuttur. ‘’Bir daha asla!’’, ‘’İstesem bırakabilirim.’’, ‘’Bir kereden bir şey olmaz.’’ gibi ifadeler bağımlılık serüveninin ifadeleridir. Bağımlılık bedensel ve ruhsal olarak iki boyutta incelenebilir. Bedensel bağımlılık, kullanılan maddenin vücutta yaptığı etkilere karşı duyulan hazdan doğan fizyolojik bir istek, biyolojik bir yenilgidir. Ruhsal bağımlılık ise, yalancı mutluluk olarak adlandırdığımız kişinin manevi isteklerini tatmin etmek için başvurduğu bir yoldur.
Sigara-Tütün Bağımlılığı ve Zararları
Sigara en kolay ulaşılabilecek zehirdir. İçinde bulunan yüksek nikotin sayesinde bağımlılık yapma potansiyeline sahiptir. Günde yaklaşık yarım paket sigara içen bir insan her gün beynine 300 nikotin vuruşu gönderiyor demektir. Burundan çekilen ya da çiğnenen dumansız tütünler de en az nikotin kadar zehirlidir. Tütün ürünlerinde yaklaşık 4000 kimyasal madde bulunur. Bu kimyasallar bireyde hem fiziksel hem de psikolojik olarak bağımlı olmasına sebep olur. Nikotin yüksek oranda bağımlılık yapıcıdır. Bırakmaya çalışan içicilerin en az yarısında önemli oranda yoksunluk semptomları ortaya çıkar. Bazı kullanıcılar olumsuz duygularla baş etme stratejileriyle ilgili sınırlı birikime sahiptir ya da sigarayı bırakmanın çok kolay olduğunu, dolayısıyla bununla uğraşmaya gerek olmadığını düşünürler. Ancak bu çoğu zaman böyle olmaz. Kalp ve damar hastalıkları, bronşların daralması sonucu akciğer rahatsızlıkları, KOAH, damarlarda tıkanma ve buna bağlı felç, midede gastrit, ülser ve mide kanseri, ciltte sararma, kırışıklık, cilt kanseri, ağız kokusu ve dişlerde sararma sigara ve tütünün başlıca sebep olduklarıdır. Dünyada her yıl 6 milyon kişi sigara sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Bu sayı her 10 saniyede bir kişinin sigaradan ölmesi demektir.
Alkol Bağımlılığı ve Zararları
İradeyi zayıflatan alkolün tek çeşidi yoktur. Etanol denilen türü içki olarak tüketilmektedir ve birçok hastalığa sebep olmaktadır. Kişinin uyuşturucu maddelere açık hale gelmesi kontrol kaybından dolayıdır. Dünyada alkol kullanan 2 milyar kişinin 76 milyonu alkoliktir. Bu zehirli madde yılda 1 milyon 800 bin kişinin ölümüne sebep olmaktadır. Sonuçlara göre ilk tüketim yaşı 11, ilk bağımlılık yaşı 17’dir. Alkol vücuda alındıktan 3 dakika sonra tüm hücrelere ulaşmış olur. Alkolün %20’si mideden, %80’i bağırsaklardan kana karışır. Yediklerimizi vücudumuzun kullanabileceği besin maddelerine çeviren karaciğer, alkolden etkilenir ve yağ asitleri karaciğerde birikmeye başlar. Buna karaciğer yağlanması denir. Alkol yemek borusu, gırtlak, mide ve pankreas kanserleri, doğru düşünme, karar verme ve hareket etme gibi beynin işlevlerini bozması, uyku bozuklukları, baş ağrısı, göz tahribatı, kalp ve kan dolaşımı hastalıkları, kan pıhtılaşmasını engelleme, karaciğerde ağır hasar gibi birçok sorunlara yol açar.
Dünyada Madde Kullanımının Yaygınlığı
Avrupa’da yapılan araştırmalara göre tütün çok az kullanılmaktadır. Ancak tütün dışında ki madde kullanım yaygınlığı oldukça yüksektir. Özellikle alkol, diğerlerine göre daha ucuz olduğundan öğrenciler arasında oldukça meşhurdur. Avrupa’nın göz bebeği olan İngiltere için madde kullanım oranı %70’tir. 2019 yılı verilerine göre Avrupa’da en yaygın olarak esrar tüketilmektedir. Avrupa için esrara ulaşmak bir hayli kolaydır. Hatta Hollanda’da ülke içi üretim bulunmaktadır. Verilere göre yaklaşık 22milyon kişinin daimi esrar kullanıcısı olduğu biliniyor. Bu yersiz şöhreti, uçucu madde takip eder. Dolaylı olarak Avrupa’da buprenorfin uygulaması ilgi görmektedir. Ticaret ilişkileri kuvvetlendikçe Avrupa’da kokain tüketimi de artmaktadır. Avrupa’nın yaygın olarak kullandığı diğer bir madde ise ekstazidir. Genellikle gece klüplerinde veyahut partilerde yetişkinlerin tükettiği türden bir zehirdir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde ECA’nın yapmış olduğu araştımaya göre en yaygın olan zehir kesinlikle alkoldur. Yaşlı genç fark etmeksizin alkole bağışıklık kazanılmıştır. Ardından en yaygın olan tütün kullanımı, 8. sınıf öğrencilerinden itibaren giderek artmaktadır. Bu durum okullardaki başarı seviyesiyle denk düşürülüp en çok 12. sınıfların kullandığı belirtilmiştir. Maalesef artan intiharların çoğu bu yaş aralığını göstermektedir.
Afrika topraklarında bilinen ekonomisinin yanı sıra 22 yasa dışı kenevir ekim alanı bulunmaktadır. Avrupa’ya gönderilmek için üretimin yanı sıra yerel tüketim oldukça fazladır.
Güney Asya ise, zaman içinde çeşitleri artacak şekilde zehir üretmiştir. Eroin, esrar ve morfin kaçakçılığı gündemden hiç düşmez. HIV enfeksiyonunun özellikle Asya ülkelerinde yaygınlaşmasının sebebi eroindir. Buna rağmen Hindistan’da yaklaşık 3 milyon insan opiyat bağımlısıdır. Bu bölge de buprenorfin uygulaması amacı dışında kullanılmaktadır. Yeşil reçete adı altında günlük dozu belli olarak doktor tarafından verilen antidepresanların bilinçsiz kullanımı madde bağımlılığı için ciddi bir sorun haline gelmiştir.
Bu durumu Avrupa, Amerika Birleşik Devletleri, Afrika ve Güney Asya olarak ele aldığımız zaman, zehrin herhangi bir koşulda nasıl yayıldığını idrak etmek çok zor değil. İhracat amaçlı üretilen maddenin yasa dışı olarak ülke içine sızması ve müşterisinin çok olması madde bağımlılığı için olası bir ortam hazırlamaktadır. Ülke içinde ki merdiven altı üretimleri göz önüne alırsak bu durum ciddi bir sağlık sorunu haline gelmekte. Bu envai çeşit zehrin ticareti, eğlence mekanlarından sağlanabilmesi de işin esprisi.
Yapılan kapsamlı ve çeşitli araştırmalara göre uyuşturucu kullanımı sayısal olarak artış gösterirken oransal olarak düşmektedir. Analitik düşünce ve eğitimden yoksunluk, kuralsızlık, karma toplum düzeni, spor-sanat gibi etkinliklerin kısıtlılığı, sevgi eksikliği, gelecek endişesi, üretkenlikten uzak yaşam tarzı, baskıcı tutum altında yetişme, genetik yatkınlık, iletişimsizlik madde bağımlısı olma riskini arttıran etkenlerdir.
Kaynaklar
- Köknel Ö. Bağımlılık. “Alkol ve Madde Bağımlılığı”. Altın Kitaplar Yayınevi, Akdeniz Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 1998.
- Uzbay İ.T. Madde bağımlılığı ve dopaminerjik sistem. Türkiye Klinikleri, Dahili Tıp Bilimleri Psikiyatri (Alkol ve Madde Bağımlılığı Özel Sayısı), 1(47): 65-72, 2006.
- web.b.ebscohost.com
- www.yesilay.org.tr/tr/bagimlilik/bagimlilik-nedir
- www.ogelk.net/Dosyadepo/epidemiyoloji.pdf