Uzayda Beslenme Nasıl Olur?

İnsanlar uzayı keşfetmeye başladıkça, uzay istasyonlarında daha uzun zaman geçirmek durumunda kalmışlardır. Dolayısıyla insanların uzay istasyonlarında yaşayabilmek ve gerekli enerjiyi sağlayabilmek için beslenmeleri de önemli bir konu olarak gündeme gelmiştir.

Tarihi

Uzay yiyeceklerinin gelişimi, Sovyet kozmonotu Alman Titov’un Ağustos 1961’de uzayda yemek yiyen ilk insan olmasından bu yana gelişmektedir. John Glenn, Ağustos 1962’de üçüncü insanlı Merkür görevinde yiyecek, elma püresi tüketen ilk Amerikalıydı.

Uzay gıda geliştirme, uzay aracı tasarımı ve kısa görev sürelerinin dayattığı katı gereksinimleri karşılayan yüksek mühendislik ürünü gıdalarla başladı. Uzay aracının yaşanabilirliğindeki gelişmeler, uzay yiyeceklerinin kalitesinde iyileştirmelere izin verdi. Görevler uzadıkça daha iyi beslenme ihtiyacı, daha fazla çeşitlilik ve daha kolay tüketilebilen yiyecekler de daha önemli hale geldi.

Astronotların Beslenmesi

Şu anda, Uluslararası Uzay İstasyonu astronotlarının çok çeşitli yiyecekleri var. Amaç, Dünya’da yediğimiz yiyeceklere benzer tada sahip kabul edilebilir yiyecekler sağlamaktır. Uzun süreli gezegensel kalışlar daha da fazla çeşitlilik ve daha fazla teknolojik ilerleme gerektirecektir.

Örneğin son zamanlarda gezegenlerdeki mevcut toprak üzerinde, toprağın mineral içeriklerinde göre bitki yetiştirme çalışmaları yapılmaktadır. Ve bu daha da geliştirildikçe astronotların uzayda kaldıkları süre boyunca onlara yiyecek çeşitliliği sağlaması açısından önemli bir çalışma olacaktır.

Uzayda Yenilebilen Besinler ve Hazırlanması

Şu an için astronot yiyecekleri için kullanılan yöntem dondurarak kurutma yöntemidir. Bu yöntemde yiyecekler pişirildikten sonra hızlıca dondurulur ve susuz bırakılıp kurutulur. Bu yöntem ile yiyecekler uzun süre dayanır ve buzdolabında saklanması gerekmez.

Tek kullanımlık olan bu dondurulup kurutulmuş yiyeceklerden bazıları direkt olarak (meyve-sebzeler, dondurma v.b) bu şekilde tüketilirken makarna, spagetti veya peynir gibi yiyecekler ise paketlerin içerisine su sıkılarak tüketilir. Yiyecek suyu emdikten sonra tüketilmeye hazır hale gelir. Daha lezzetli bir hale getirmek için ise bu işlem sıcak su kullanılarak yapılabilir.

Astronotlar bunların da yanında yemekleri için ketçap, mayonez ve hardal gibi ürünleri de kullanabilmektedirler. Aynı şekilde tuz ve karabiber gibi çeşnileri de kullanmak mümkündür fakat bunlar toz yerine sıvılaştırılmış haldedir. Bunun nedenlerinden bazıları; tozun uçup gitmesi, havalandırma deliklerini tıkaması, ekipmanları kirletmesi, astronotun göz, ağız ve burnuna kaçması gibi durumlardır.

İçecekler de susuz bir şekilde depolanır, tüketileceği zaman onlar için uygun olarak üretilmiş torbalarda su eklenerek ağızlık veya pipet aracılığı ile tüketilirler.

Astronotların İhtiyaçları

Beslenme uzmanları astronotların tüm enerji, makro besin ögeleri ve vitamin-mineral gereksinmelerini hesaplayıp bunlara göre bir beslenme programı planlarlar.

Astronotlar Dünya’da olduğu gibi uzayda da ihtiyaçlarını karşılamak zorundadırlar. Bir Astronotun Uzay Hayatı Nasıldır? adlı yazımızda günlük ihtiyaçları ile ilgili bilgiler bulabilirsiniz. Bunların yanıda astronotlar günde sabah, öğle ve akşam olmak üzere 3 öğün beslenirler. Kalori hesaplamaları ve enerji gereksinmeleri astronotlar arasında farklılık gösterir. Örneğin, küçük bir kadın günde yalnızca yaklaşık 1.900 kaloriye ihtiyaç duyarken, iri bir erkek yaklaşık 3.200 kaloriye ihtiyaç duyabilir. Bir astronot beslenme planı için; meyveler, kuruyemişler, fıstık ezmesi, tavuk, sığır eti, deniz ürünleri, şekerlemeler, kekler vb. gibi birçok yiyecek türü arasından seçim yapabilir. Mevcut içecek seçenekleri arasında ise kahve, çay, portakal suyu, meyve püresi ve limonata bulunmaktadır.

Beslenme İçin Kriterler

Astronotların yiyecekleri için bir uzay gıda sistemleri temel kriterleri oluşturulmuştur. Bu kriterler;

1. Emniyet: Astronot sağlığı ve araca yönelik gıdayla ilgili her türlü riski anlamak ve en aza indirmek çok önemlidir.
2. İstikrar: Uzayda kalma süresi göze alındığında en az 5 yıllık depolama boyunca gıda sistemi stabilitesi (ve/veya bileşen ve ekipman) gerekmektedir.
3. Lezzet: Bir gıda sistemi gerekli tüm kriterleri karşılayabilir, ancak lezzetli değilse, sağlığı, performansı ve morali desteklemek için yeterli miktarda tüketilmeyecektir.
4. Beslenme: Yeryüzünde insan keşiflerinin tarihindeki en büyük ölüm ve görev başarısızlıkları, bir veya daha fazla besin eksikliği, yetersiz kalori kaynağı ve yetersiz tüketim, yetersiz koruma ve hatta besin toksisiteleri gibi gıda sistemi yetersizliklerinden kaynaklanıyordu.
5. Kaynak minimizasyonu: Bir gıda sistemi tarafından kullanılan tüm kaynaklar (örneğin, kütle, hacim, mürettebat zamanı, su, güç, ekipman) ve oluşturulan tüm atık ürünler (örneğin, atık su, paketleme, uçucu maddeler, biyolojik atık), kabul edilebilir miktar ve çeşitliliğe göre tartılır.
6. Güvenilirlik: Bir uzay aracının diğer sistemlerinin kaybı durumunda olduğu gibi, bir gıda sisteminin bir kısmı veya tamamı kaybolursa, sonuç felaket olabilir. Bu, yerinde yiyecekler yeterince büyümezse veya ekipman arızalanırsa olabilir.
7. Kullanılabilirlik: Astronotların yiyecek hazırlaması veya üretmesi için gıda sistemi kolay ve hızlı olmalıdır.
8. Yer kullanımına hazır cihazlar: Uzay gıda sistemleri bugüne kadar yalnızca astronotların su ve/veya sıcak yiyecek eklemelerine (yani, yemek pişirmemelerine) izin verdi. Yiyecek hazırlama ekipmanı, güvenlik (örn. Dokunma sıcaklığı limitleri) ve uzay uçuşu gereksinimlerini (örn. Mikro yerçekimi, kabin basıncı değişiklikleri, radyasyon) karşılamak için özel olarak geliştirilmelidir.

Astronotlar Gelecekte Ne Yiyecek?

Bilim adamları, gelecekte astronotların kendi yiyeceklerini yetiştirebileceklerine inanıyor. Daha uzun görevler, Mars’a gitmek veya uzay istasyonlarında uzun süre kalmak, astronotların da bahçıvan olmasını gerektirecek.

Astronotlar yer fıstığı, ıspanak, lahana, marul, pirinç ve diğer sebzeleri yetiştirecekler. NASA, ekiplerin ekmeğe, makarnaya, salatalara ve hatta soya sütü karışımlarına dönüştürülebilen mahsuller yetiştirdiğini hayal ediyor.

Bitkiler zaten uzayda yetiştirildi. Bu deneyler, bilim adamlarının bunun mümkün olup olmadığını kontrol edebilmesi için yapıldı ve çalışmaların sonuçları gayet umut vaat edici görünmektedir.

Kaynaklar

1. https://www.nasa.gov/audience/foreducators/stem-on-station/ditl_eating
2. https://wonderopolis.org/wonder/what-do-astronauts-eat-in-space
3. https://www.spacekids.co.uk/spacefood/
4. DOUGLAS, G. L., ZWART, S. R., SMİTH, S. M., (2020), Space Food for Thought: Challenges and Considerations for Food and Nutrition on Exploration Missions, The Journal of Nutrition, Volume 150, Issue 9, Pages 2242–2244.
5. PERCHONOK, M., BOURLAND, C., (2002), NASA Food Systems: Past, Present, and Future, Nutrition Volume 18, Number 10, Pages 913-920.