BilimGenelMakaleler

Soframızda Renkler: Karotenoidler

Google News Abone Ol

Karotenoidler sebze meyvelere genellikle sarı, turuncu ve kırmızı rengi veren pigmentlerdir. Klorofil içerenlerde fazlaca bulunur. Suda değil genellikle bitkisel yağlarda çözünürler. Hidrokarbon ve ek olarak oksijen içermeleri durumuna göre iki ana gruptan oluşurlar. Karotenlerin (α-β-γ-karoten ve likopen) yapısında hidrokarbon bulunurken, Ksantofillerin (lutein, zeaksantin, α-ksantofil ve β-kriptoksantin) yapısında oksijen de bulunur.

  • A vitamini memeliler tarafından vücutta doğrudan sentezlenemez. Bu noktada karotenoidler A vitamini eksikliğinde gerçekleşen hastalıkların önlenmesinde rol oynar.
  • Güçlü antioksidan içerikleri sayesinde, kalp hastalıklarının önlenmesinde ve bazı kanser türlerinde koruyucu oldukları belirtilmiştir.

Biyoyararlılıkları

Bilindiği üzere sağlıklı ve sürdürülebilir bir beslenme düzeninde sebze ve meyvelerin yeri oldukça büyüktür. Bu besinleri tüketiyor olmanın yanında vücut için kullanılabilirliğini yani biyoyararlılığını da gözetmek önemli bir noktadır. Karotenoidlerin biyoyararlılığı çeşitli etmenlere göre farklılık gösterir. Bunlar karotenoidin türü, besinin soframıza gelene kadar geçirdiği toplama depolanma gibi işlemler, yağ ve posayla birlikte alımı olarak sıralanabilir.

  • Yağda çözünür olduklarından, yağ grubuyla birlikte tüketilmeleri, parçalanarak veya ısıtılarak tüketilmeleri yararlılığını artırır.
  • Yağda çözünen vitaminlerden olan E vitamini ile birlikte tüketilmesinin biyoyararlılığı üzerinde olumlu etkisi olduğu söylenebilir.
  • Işığa duyarlı olmaları sebebiyle konserve halinde tüketilebilir.

Likopen

Besine kırmızı rengi veren karotenoiddir. Domates, karpuz, greyfurt, kuşburnu ve kırmızı meyveler likopenden zengindir. Plazmada en çok bulunan karotenoid likopendir. Güçlü bir antioksidandır. Ultraviyole ışınlar (UV) üzerinde cildi koruyucu etkisi vardır. Kimyasal yapısı nedeniyle biyoyararlılığı, tüketilmeden önce uygulanan işlemlere ve kullanıldığı forma göre farklılık gösterir. Pişirme veya ısıtma işlemleri çiğ tüketmeye nazaran bu açıdan tercih edilebilir. Bunun yanında beta karoten varlığı, emilimini destekler.

Yapılan araştırmalarda;

  • Özellikle mide, prostat ve akciğer kanserinde koruyucu olduğu
  • Osteoporozun önlenmesinde rol oynadığı
  • Verilen likopen takviyesinin LDL kolesterol düzeyini düşürdüğü belirtilmiştir.

β-karoten

Besine sarı, turuncu rengi verir. Havuç, tatlı patates, bal kabağı, kavun  ve mango beta karotenden zengindir. Beta karoten A vitamininin provitamindir. Provitaminler başka bir deyişle öncü maddelerdir, dışarıdan alınır gerektiği zaman bir dizi işlem sonrasında öncülüğünü yaptığı vitamin olarak kullanılır. Burada beta karoten karaciğerde depolanır ve A vitamini gerekliliği durumunda kullanılır. Deriye bronz renk verir. Fazla alınması halinde özellikle ellerde geçici sararmalar görülebilmektedir. Likopende bahsettiğimiz gibi yine biyoyararlılığını artırmak için pişirme veya ısıtma işlemleri uygulanabilir. Salamura olarak saklanan sebzelerin taze haline nazaran beta karoten içeriğinin daha yüksek olduğu bilinmektedir.

Yapılan araştırmalarda;

  • Maruz kalınan UV ışınlar sebebiyle oluşan deri kanserinde koruyucu olduğu
  • Ağız ve yutak kanserinde koruyucu olabildiği belirtilmiştir.

Lutein

Ksantofiller grubuna dahildir. Brüksel lahanası, ıspanak, karnabahar, brokoli gibi koyu yeşil yapraklı sebzelere ilaveten yumurtanın sarısı da luteinden zengindir.  Antioksidan özellik gösterir. Göz sağlığı için önemlidir. Retinada bulunan ana pigment luteindir. Gözü fazla şıktan ve göz merceğini de güneş ışığından korur. Lutein ve ksantofil ailesinin bir başka üyesi olan zeaksantin retinada birikir fakat yaşın ilerlemesiyle birlikte retinada lutein deposu azalır. Yapılan bir araştırmada lutein kaynaklarının bol ve düzenli tüketilmesinin, Sarı nokta hastalığı olarak bilinen Makuler dejenerasyon ve kataraktın önlenmesinde rol oynadığı belirtilmiştir.

Zeaksantin

Ksantofiller grubuna dahildir. Besine turuncu rengi verir. Portakal, mısır, şeftali ve safran zeaksantinden zengindir. Güçlü bir antioksidandır, serbest radikal oluşumunu azaltır. Serbest radikaller hücrelerde, DNA yapısında hasara neden olurlar. Antioksidan özellik bu noktada hücrelerde oluşan oksidasyonu ve serbest radikal aktivitesini engellemeye yardımcı olur. Lutein ile birlikte göz sağlığının korunmasında önemli rol oynadıkları söylenebilir.

Berire Ceren Korkmaz

Merhaba! Ben Ceren, 20 yaşındayım. Beslenme ve diyetetik bölümü 2. sınıf öğrencisiyim. Mesleğime doğru hevesle yürüdüğüm bu yolda öğrendiklerimi sizinle de paylaşmak istiyorum.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Göz Atın
Kapalı