En genel anlamıyla düşünceyi bir şeyin üzerine yoğunlaştırabilme gücümüz olarak tanımlanan dikkati dilerseniz biraz da mesleki yanlıkla birlikte bir de psikoloji perspektifinden ele alıp bileşen ve süreçlerini inceleyelim.En ana tabiriyle dikkat; otomatik dikkat ve kontrollü dikkat olmak üzere iki alt başlıkta incelenmektedir.
Otomatik Dikkat
Otomatik dikkat hızlı, bilinçsiz gerçekleşir. Ve bu dikkat türü görece daha az çaba gerektirip, daha az bellek kapasitesine sahiptir. Yani bu yolla daha az ögeyi akılda tutabiliriz. Bu duruma örnek olarak çevreden aniden değişimlenen bir olayı, mesela bir bardağın yere düşmesini örnek verebiliriz. Bardağın düşmesiyle çıkan yoğun ve ani sesden dolayı tamamen istemsizce başımızı çevirip sesin geldiği yöne bakarız. Bunu yaparken de sesin geldiği yere bakmak ve uyarıcılara dikkat etmek için ekstra bir çaba sarf etmeyiz ve tam o esnadaki ortamdaki diğer nesneleri daha az hatırlarız. Çünkü otomatik dikkat sesin geldiği yere yönelmiştir ve durum refleksif bir özellik taşımaktadır. Dilerseniz konuyu daha iyi anlamak için otomatik dikkate güzel bir örnek teşkil eden ve son zamanlarda popüler hale gelip adını sıklıkla duyduğumuz kokteyl pati fenomenini ele alalım.
Kokteyl Parti Fenomeni
Daha iyi anlaşılması adına konuya fenomene adını veren örnekle başlayalım. Çok kalabalık bir partide veya bir kafede olduğunuzu düşünün. Öyle ki karşınızdaki arkadaşını zar zor duyuyorsunuz. Derken bir anda salonun diğer köşesinden adınızın söylendiğini işitirsiniz. Peki karşınızdaki arkadaşınızı duymakta zorlanırken salonun öbür ucundan gelen sesi nasıl duydunuz? İşte buna kokteyl parti fenomeni diyoruz. Adınız sizin için çok tanıdık bir uyarıcı olduğu ve algı sisteminizde sıklıkla yer edindiği için onu otomatik olarak algılarsınız.
Kontrollü Dikkat
Bir diğer dikkat biçimi olan kontrollü dikkat ise günlük hayatta dikkat dediğimizde sıklıkla kastettiğimiz şeydir. Otomatik dikkate göre daha yavaş gerçekleşmekte ve bilinçli olarak yapılmaktadır. Ders çalışmak veya bir şiiri ezberlemek gibi. Bu dikkat çeşidinde bilişsel çaba gerekmekte (ki bu yüzden bilinçli olarak yapılıyor) ve otomatik dikkate göre daha fazla kapasitesi bulunmaktadır. Bu da seferde daha fazla ögeyi akılda tutabilmemize olanak sağlıyor. Buna örnek olarak da müzede gördüğünüz bir resmin adete her santimini hafızanıza kazımak için uzun uzun incelemeyi veya araba kullanmayı verebiliriz.
