Bitki Büyümesini Etkileyen Faktörler
Tohumlu bitkiler doku, organ ve sistem düzeyinde gelişmiş bir organizasyona sahip çok hücreli organizmalardır. Bitkilerde büyüme, canlıyı oluşturan madde miktarı ve hücre sayısının artışı ile sağlanır. Büyüme ve gelişme süresinde; hücre bölünmesi ile hücre sayısı artışı, oluşan hücrelerin büyümesi ve hücrelerin farklılaşmaları olayları birbirini takip eder. Büyüme ve gelişme süresinde genetik yapının yanı sıra faktörler ve hormonlar da etkilidir.
Çevresel Faktörler
Sıcaklık
Bitki büyümesinde etkili olan solunum ve fotosentez reaksiyonlarının gerçekleşebilmesi için ortam sıcaklığının uygun olması önemlidir. Bitkilerin en iyi gelişim gösterdiği sıcaklık aralıkları bulunur. Sıcaklığın bu değerin üzerin çıkması veya altına düşmesi bitki gelişimini olumsuz etkiler. Sıcaklığın çok artması terleme ile su kaybını artırdığı için bitkinin kurumasını neden olur. Bitki sıcaklığının yüksek olması kadar düşük olması da bitki gelişimi için istenmeyen bir durumdur.
Işık
Bitkilerde fotosentez, klorofil sentez, stomaların açılması ve terlemesi gibi fizyolojik olayların gerçekleşmesinde ışık etkilidir. Ayrıca ortamda ışık miktarı, ışık dalga boyu, ışık alma süresi, bitkide hormonların sentezi ve işlevini, çiçeklenmeyi ve meyve oluşumunu da etkiler. Fotosentez için en uygun dalga boyu kırmızı ve mordur. Ultraviyole ve kısa dalga boylu ışıklarda fotosentez gerçekleşmez.
Su
Bitkilerin büyüme ve gelişme için suya ihtiyaçları vardır. Çünkü su fotosentezin ham maddesidir. Bitkilerde su; enzimatik tepkimelerin gerçekleşmesi için uygun ortam oluşumu, ısı dengesini sağlaması, madde taşınımının ve turgor basıncı ile destek sağlanması gibi işleri yapar. Ayrıca stomaların açılıp kapanmasında, bazı bitkisel hareketlerin oluşumda, üreme dönemlerinde tohum ve meyvelerin dağılımında rol oynar.
Toprak
Toprak, tüm canlıların doğrudan ya da dolaylı olarak bağımlı olduğu faktördür. Toprak içerdiği maddeler, ph değeri ve yapısı ile bitki büyümesinde etkilidir.
Yer Çekimi
Göğün toprak içine doğru gövdenin ise zıt yönde büyümesini sağlar. Yer çekimi, bitki büyümesinde etkili olan hormonların bitkideki dağılımını etkileyerek büyümeyi etkilemektedir.
Atmosferdeki Gazlar
Atmosferin birleşiminde oksijen, kükürt dioksit, karbondioksit gibi çeşitli gazlar bulunur. Atmosferdeki gazların bileşimin bozulması bitki gelişimini etkiler. Atmosferdeki kirletici olan kükürt dioksit, hidrojen sülfür gibi gazların miktarının artması bitkilerin gelişimini olumsuz etkileyerek yaprakların sararmasına, çürümesine ve kurumasına neden olmaktadır.
Bitkisel Hormonlar
Bitkilerde sinir sistemi ve duyu organları olmadığından bitki metabolizmasının düzenlenmesi bitkisel hormonlarla kontrol edilir. Hormonlar, belirli hücreler tarafından üretilen ve üretildikleri yerden bitkinin diğer kısımlarına taşınarak özgün hedef hücreleri uyaran kimyasal moleküllerdir. Hormonlar çok etkin moleküllerdir bu nedenle belirli miktarda salgılanmaları gerekir. Gereğinden fazla veya az salgılanmaları halinde bazı anormalliklerin oluşumuna neden olabilirler. Bitkisel hormonlar, gök ve gövdenin uç meristemlerinde, genç yapraklar, tohumlar ve meyveler gibi bitkinin aktif olarak büyüyen kısımlarında fazla üretilirler.
Oksinler
Oksinler hücre çeperine hidrojen iyonu taşınımını artırır. Hücre çeperinin esnekliğini artırarak daha çok su alınmasını sağlarlar. Ayrıca mRNA sentezini uyarırlar. Böylece hücre savunmasını hızlandırırlar. Tepe tomurcuğu oksinin en çok üretildiği yerlerden biridir. Tepe (apikal) tomurcuğunun gövdedeki yanal tomurcuklar üzerinde oluşturduğu büyüme sınırlayıcı etki apikal dormansi olarak bilinmektedir. Dormansi; metabolik yavaşlık ya da uyku hali olarak tanımlanabilir.
Giberellinler
Giberellinlerin bitki gelişmesinde en önemli etkisi gövde uzamasını sağlamaktadır. Giberellinler hem hücre bölünmesini uyararak hem de hücrelerin uzamasını sağlayarak gövdenin uzamasına neden olur. Giberellin, hücre bölünmesi ve hücre büyümesini uyararak gövde ve yaprak uzamasını, çiçeklenmeyi teşvik eder.
Sitokininler
Sitokininler hücre bölünmesini ve özelleşmiş genç hücrelerde farklılaşmayı etkiler. Sitokininler olarak isimlendirilmelerinin nedeni de sitokinezi uyarmalarıdır. Sitokininler klorofilin ve hücre proteinlerinin bozunmasını yavaşlatıp, RNA sentezini artırarak yaşlanmanın geciktirilmesine ya da azaltılmasını neden olurlar. Bu nedenle sitokinin hormonu çiçekçiler tarafından bitkinin yaşlanmasını geciktirmek için kullanılır.
Absisik Asit (ABA)
Donma, yüksek tuz içerikleri ve kuraklık gibi uygun olmayan koşullarda kalan bitkilerde ortaya çıkan değişimleri kontrol eder. ABA tohumdaki depo ürünlerinin hidrolizi için gerekli enzimlerin sentezini engellemektedir. Ayrıca embriyonun büyümesi sağlanana kadar tohumun uyku halinde kalması da absisik asit sayesinde gerçekleştirilir.
Etilen
Doğal ortamlarda yetişen bitkiler rüzgar, yağmur ve dolu gibi olumsuz çevre koşullarına maruz kalırlar. Bu tür mekanik sistemler bitki büyüme ve gelişimini etkilemekte ve bu bitkiler serada yetiştirilen örneklere göre daha kısa ve bodur görünümünde olmaktadır.
Bitkisel Hareketler
Bitkiler hayvanlarda olduğu gibi aktif olarak yer değiştiremezler. Ancak bitkilerde çeşitli uyaranlara karşı durum değiştirme şeklinde hareketler gözlenebilir. Bitkilerde tropizma ve nasti hareketleri olmak üzere iki tip hareket görülür.
A)Tropizma Hareketi
Bitkilerde uyaranın yönüne bağlı olarak gerçekleşen yönelme hareketleridir. Hareket uyaranın yönüne doğru oluyorsa pozitif tropizma, uyarana ters yönde oluyorsa negatif tropizma olarak isimlendirilir. Bitkilerde farklı uyaranlara karşı oluşturulan çeşitli tropizma hareketleri görülür.
Fototropizma
Bitkinin ışığa karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Fototropizma oksin hormonun bitki gövdesindeki homojen olmayan dağılımına bağlı olarak ortaya çıkar. Yapılan çalışmalar bitkinin uç kısımlarında üretilen oksin hormonunun gövdeye dağılımında ışığın etkili olduğunu göstermiştir.
Geotropizma
Bitkinin yer çekimine karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Gövdede negatif geotrpizma, kökte pozitif geotropizma görülür. ,
Haptotropizma
Bitkilerde dokunmaya bağlı gelişen tropizma hareketidir. Özellikle sürücü bitkilerde görülür ve bu bitkilerin bir desteğe sarılarak tırmanmasını sağlar.
Kemotropizma
Bitkilerin kimyasal maddelerin etkisiyle gerçekleştirdiği tropizma hareketlerine denir.
Travmatropizma
Bitkilerin yaralanan kısımlarının yaralandıkları yerden uzaklaşması şeklinde ortaya çıkan yönelim hareketidir.
Hidrotropizma
Bitki köklerinin suya doğru yönelim hareketine denir.
B)Nasti
Bazı bitki türlerinde gerçekleşen ve uyarının yönüne bağlı olmayan hareketlerdir. Bu yüzden pozitif ve nagatif nastiden bahsedilmez. Nasti hareketinin oluşumda bitkideki turgor basıncı değişimleri etkilidir. Nasti hareketleri, harekete neden olan uyarının çeşidine göre isimlendirilir
Fotonasti
Bitkilerde ışık etkisiyle ortaya çıkan hareketlere denir. Akşamsefası bitkisinin çiçeklerinde fotonasti görülür. Bu bitkilerin çiçekleri ışık şiddetinin fazla olduğu öğlen saatlerinde kapalı iken, ışık şiddetinin az olduğu akşam saatlerinde ise açıktırlar.
Termonasti
Bitkilerde ortamdaki sıcaklık değişimleri etkisiyle ortaya çıkan nasti hareketlerine denir.
Sismonasti
Bitkilerde dokunma etkisiyle meydana gelen hareketleridir. Küstüm otuna dokunulduğunda bitkinin yapraklarının katlanarak kapanması sismonasitiye örnek oluşturur.
